Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους διαφυλάσσει μία από τις σημαντικότερες, ποσοτικά αλλά και ποιοτικά, συλλογές κειμηλίων στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως. Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου έχοντας βαθιά συναίσθηση του ιστορικού της χρέους αλλά και με εμπειρία δεκαετιών πλέον στην διαφύλαξη και συντήρηση ιστορικών αντικειμένων αποφάσισε την υλοποίηση ενός προγράμματος διαχείρισης κτιριακών εγκαταστάσεων, νεώτερων κειμηλίων και συλλογών. Το έργο αποσκοπεί στην καταγραφή, τεκμηρίωση, ανάδειξη και προβολή της αδιάκοπης λειτουργικής χρήσης των κτιριακών εγκαταστάσεων και των κειμηλίων τους.
Τα έντυπα βιβλία της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου από το 1830 έως σήμερα ανέρχονται σε 90.000 περίπου τεκμήρια. Στα βιβλία αυτά αποτυπώνεται μεγάλο μέρος της ιστορίας των δύο τελευταίων αιώνων και αποτελούν σαφές δείγμα της έντυπης βιομηχανίας παραγωγής του βιβλίου και της μεγάλης διάχυσης της γνώσης. Τα 1.000 εξ αυτών είναι σπάνια και σπουδαία από πλευράς ύλης. Η ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση αφορά 900 περίπου παλαίτυπα. Η Ι. Μ. Μ. Βατοπαιδίου διαθέτει επίσης ένα πλούσιο οικοδομικό συγκρότημα. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις μαρτυρούν την αδιάκοπη χρήση τους τους δύο τελευταίους αιώνες. Στις εγκαταστάσεις αυτές αποτυπώνεται ταυτόχρονα η παλαιά αίγλη και διακόσμηση των χώρων αλλά και η λειτουργική ανακαίνιση μέρους εξ αυτών για την εναρμόνισή τους στις σύγχρονες ανάγκες της φιλοξενίας, διατηρώντας, ωστόσο, όλα τα ιστορικά αρχιτεκτονικά και δομικά στοιχεία των χώρων.
Η ψηφιοποίηση και τρισδιάστατη απεικόνιση των χώρων της Δυτικής πτέρυγας μεταφέρει εικονικά τον ψηφιακό επισκέπτη και τον ξεναγεί στην παλαιά αίγλη, την σύγχρονη λειτουργική χρήση και στην άρρηκτη συνύπαρξη και των δύο. Είναι ιδιαίτερο και μοναδικό το γνώρισμα αυτών των κτιρίων να μεταλλάσσονται, να προσαρμόζονται και να εξυπηρετούν τις διαφορετικές καθημερινές ανάγκες κάθε χρονικής περιόδου.
Η λαογραφική συλλογή της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου αριθμεί 20.000 αντικείμενα περίπου. Τα αντικείμενα αυτά αποτυπώνουν την καθημερινότητα, λιτή ή πλούσια, και την πολυεπίπεδη λειτουργία της Μονής σε κάθε χρονική περίοδο.
Αντικείμενο του έργου είναι η δημιουργία ολοκληρωμένου Ψηφιακού αρχείου το οποίο αφορά στην παροχή υπηρεσιών Ψηφιοποίησης, Τεκμηρίωσης, Ψηφιακής Επιμέλειας και δημιουργία Ψηφιακού Αποθετηρίου το οποίο φιλοξενεί το σύνολο του ψηφιοποιημένου αρχείου της Δυτικής πτέρυγας. Επίσης στις δράσεις του έργου συμπεριλαμβάνονται:
- η ψηφιοποίηση και τρισδιάστατη απεικόνιση των χώρων της Δυτικής πτέρυγας
- η ψηφιοποίηση της λαογραφικής συλλογής της Ι.Μ.Μ του βατοπεδίου και συγκεκριμένα 50 επιτραπέζιων ρολογιών
Για την υλοποίηση του έργου, πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες ενέργειες: – Ψηφιακό Αποθετήριο και Εφαρμογές Ανάδειξης
- Εφαρμογή Ψηφιακής Διαχείρισης Συλλογής του Αρχειακού Υλικού
- Δημιουργία ψηφιακής συλλογής αρχειακού υλικού
- Δημιουργία Ψηφιακού Χρονολογίου
- Δημιουργία ψηφιακών εκθέσεων
- Δημιουργίας Αφηγηματικού βίντεο (storytelling)
- Διαδικτυακής Πύλης
- Τρισδιάστατη απεικόνιση Κτιρίου Δυτικής Πτέρυγας – Ρολογιών
- Εικονικής Περιηγήσης με 360ο Πανοράματα
- προμήθεια εξοπλισμού και χρήση υπηρεσιών υλικοτεχνικής υποδομής (μέθοδος φιλοξενίας SaaS (Software as a Service), με το σύστημα του Ψηφιακού Αποθετηρίου και της διαδικτυακής Πύλης να φιλοξενείται σε υποδομές του Υπολογιστικού Νέφους).
Το έργο αφορά την καταγραφή, τεκμηρίωση, ανάδειξη και προβολή της αδιάκοπης λειτουργικής χρήσης των κτιριακών εγκαταστάσεων και των κειμηλίων της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου. Τα οφέλη ενός τέτοιου προγράμματος συνοψίζονται ενδεικτικά στα εξής:
- αποτύπωση και ψηφιακή παρουσίαση των κτιριακών εγκαταστάσεων της δυτικής πτέρυγας, αναδεικνύοντας την αίγλη του παλιού και την λειτουργικότητα του νέου,
- δημιουργία ενός κοινού εύχρηστου επιστημονικού εργαλείου για αναζήτηση και έρευνα.
- ψηφιακή παρουσίαση, ανάδειξη και προβολή των κτιριακών εγκαταστάσεων και των κειμηλίων της Μονής σε καθεστώς εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας.
- καθιέρωση προτύπων, προδιαγραφών και εγχειριδίων για την ολιστική διαχείριση κειμηλίων.
- η ψηφιοποίηση και τρισδιάστατη απεικόνιση των χώρων της Δυτικής πτέρυγας
- η ψηφιοποίηση της λαογραφικής συλλογής της Ι.Μ.Μ του βατοπεδίου και συγκεκριμένα 50 επιτραπέζιων ρολογιών
Το έργο υλοποιήθηκε με κοινή συνέργεια των στελεχών της Ι.Μ.Μ. ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ με τον ανάδοχο ο οποίος επιλέχθηκε για τα υποέργα 1,2,3 και η υλοποίηση στηρίχτηκε στα ακόλουθα βήματα:
- σύνταξη τεχνικών προδιαγραφών (τεύχη δημοπράτησης) για την επιλογή αναδόχου για το υποέργο 1 και ανάθεση μέσω της κείμενης νομοθεσίας για τα υποέργα 2 και 3 σε αναδόχους
- δημιουργία της ομάδας έργου της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου για το υποέργο 4 (αυτεπιστασία)
- έκδοση εγγράφων για τη διαγωνιστική διαδικασία του υπέργου 1 βασιζόμενης στο θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο και υλοποίηση διαγωνιστικών διαδικασιών
- επιλογή αναδόχου για την υλοποίηση του υποέργου 1 (μετά την υλοποίηση του πλήρους κύκλου των διαγωνιστικών διαδικασιών) - δημιουργία ομάδων έργου αναδόχου και δικαιούχου και τήρηση των υφιστάμενων διαδικασιών επάρκειας
- δημιουργία μηχανισμού εσωτερικής και εξωτερικής επικοινωνίας
- δημιουργία μηχανισμού επικοινωνίας των ομάδων έργου (τακτικές και adhoc συναντήσεις) και τήρηση διαδικασιών υλοποίησης
- παραλαβή και πιλοτική εφαρμογή των επιμέρους παραδοτέων και εξοπλισμού που συνθέτουν το υποέργο 1
- υλοποίηση των ενεργειών δημοσιότητας (υποέργο 2)
- Οι διαδικασίες οργάνωσης και διοίκησης του Δικαιούχου και των επιλεγέντων αναδόχων ανά υποέργο
- Η μεθοδολογία PRINCE II για τη διαχείριση έργων, που είναι μια ευρύτατα διαδεδομένη μεθοδολογία υλοποίησης έργων με την οποία περιγράφονται πλήρως και αναλυτικά οι διάφοροι ρόλοι και οι αρμοδιότητες για τη διοίκηση του έργου, οι οποίοι είναι προσαρμόσιμοι ανάλογα με το μέγεθος και την πολυπλοκότητα που έχει κάθε υπο-έργου ξεχωριστά. Είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να παρέχει μία κοινή γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων μερών, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται συμφωνία σε διάφορα σημαντικά θέματα, κρίσιμα για την πορεία και επιτυχία του έργου. Ο σχεδιασμός και προγραμματισμός του έργου χρησιμοποιώντας την PRINCE2 είναι productbased, που σημαίνει ότι το πλάνο εστιάζει κυρίως στη δημιουργία παραδοτέων και όχι, γενικά, στον χρονοπρογραμματισμό, στην ομάδα έργου κ.λπ. Το έργο διοικείται με βάση την Έκθεση Επιχειρησιακής Σκοπιμότητας (Business Case, η οποία περιγράφει τη λογική και το λόγο ύπαρξης των παραδοτέων-αποτελεσμάτων του έργου.
ΥΠΟΕΡΓΟ 1:
Ψηφιακό Αποθετήριο και Εφαρμογές Ανάδειξης Εφαρμογή Ψηφιακής Διαχείρισης Συλλογής του Αρχειακού Υλικού Ψηφιακές συλλογές αρχειακού υλικού Ψηφιακό Χρονολόγιο Δημιουργία έκθεση Αφηγηματικό βίντεο (storytelling) Διαδικτυακή Πύλη Τρισδιάστατη απεικόνιση Κτιρίου Δυτικής Πτέρυγας - Ρολογιών Εικονική Περιηγήση με 360ο Πανοράματα Εξοπλισμός / Υλικοτεχνική Υποδομή
ΥΠΟΕΡΓΟ 2:
Έγγραφα / αρχεία (ηλεκτρονικά και φυσικά) για τις ενέργειες δημοσιότητας / προβολής
ΥΠΟΕΡΓΟ 3:
Έγγραφες αναφορές και εκθέσεις από τον επιλεγέντα τεχνικό σύμβουλο
Ψηφιακό Αποθετήριο και Εφαρμογές Ανάδειξης Εφαρμογή Ψηφιακής Διαχείρισης Συλλογής του Αρχειακού Υλικού Ψηφιακές συλλογές αρχειακού υλικού Ψηφιακό Χρονολόγιο Δημιουργία έκθεση Αφηγηματικό βίντεο (storytelling) Διαδικτυακή Πύλη Τρισδιάστατη απεικόνιση Κτιρίου Δυτικής Πτέρυγας - Ρολογιών Εικονική Περιηγήση με 360ο Πανοράματα Εξοπλισμός / Υλικοτεχνική Υποδομή
ΥΠΟΕΡΓΟ 2:
Έγγραφα / αρχεία (ηλεκτρονικά και φυσικά) για τις ενέργειες δημοσιότητας / προβολής
ΥΠΟΕΡΓΟ 3:
Έγγραφες αναφορές και εκθέσεις από τον επιλεγέντα τεχνικό σύμβουλο
Πρωταρχικός στόχος του έργου είναι η καταγραφή, τεκμηρίωση, ανάδειξη και προβολή της αδιάκοπης λειτουργικής χρήσης των κτιριακών εγκαταστάσεων και των κειμηλίων τους. Η μοντελοποίηση και διαχείριση των δεδομένων για το έργο θα γίνεται με τη χρήση ανοιχτών προτύπων. Ειδικότερα, τα υποσυστήματα που υποστήριξε τις προσφερόμενες υπηρεσίες και λειτουργίες που απαρτίζουν το έργο και ειδικότερα για τη μορφή των πληροφοριών ακολούθησαν ανοιχτά πρότυπα. Επιπλέον, η ανάπτυξη των εφαρμογών και υποσυστημάτων καθώς και τα λογισμικά υποδομής που απαιτήθηκαν στα πλαίσια του έργου, πραγματοποίηθηκαν με τη χρήση λογισμικών ανοιχτού κώδικα. Επίσης, στο πλαίσιο της διαλειτουργικότητας, ήτσν απαραίτητη η χρήση ανοικτών και τεκμηριωμένων προτύπων. Διασφαλίστηκε ότι το περιβάλλον ανάπτυξης του συστήματος στηρίζεται σε διεθνή πρότυπα και πρωτόκολλα, ανοικτά, τεκμηριωμένα και δημοσιευμένα συστήματα διεπαφής με προγράμματα τρίτων, ανοικτά πρωτόκολλα επικοινωνίας και ανοικτό περιβάλλον ως προς τη μεταφορά και ανταλλαγή δεδομένων με άλλα συστήματα. Ειδικότερα κρίθηκε απαραίτητη η δυνατότητα:
- Συνεργασίας με ετερογενή λειτουργικά συστήματα και συστήματα διαχείρισης δεδομένων,
- Επικοινωνίας των διαδικασιών ανταλλαγής δεδομένων με τρίτα συστήματα (εφαρμογές, web services) καθώς και η υποστήριξη τεχνολογιών πρόσβασης στοιχείων (π.χ. XML, SOAP, UDDI, WSDL),
- Αξιοποίησης δεδομένων από διαφορετικούς χώρους αποθήκευσης (database) και η υποστήριξη πολλαπλών πρωτοκόλλων.
Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους διαφυλάσσει μία από τις σημαντικότερες, ποσοτικά αλλά και ποιοτικά, συλλογές κειμηλίων στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως. Τα έντυπα βιβλία της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου από το 1830 έως σήμερα ανέρχονται σε 90.000 περίπου τεκμήρια. Στα βιβλία αυτά αποτυπώνεται μεγάλο μέρος της ιστορίας των δύο τελευταίων αιώνων και αποτελούν σαφές δείγμα της έντυπης βιομηχανίας παραγωγής του βιβλίου και της μεγάλης διάχυσης της γνώσης. Τα 1.000 εξ αυτών είναι σπάνια και σπουδαία από πλευράς ύλης. Η ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση αφορά 900 περίπου παλαίτυπα. Η ψηφιοποίηση και η ειδική φωτογράφηση τεκμηριώνει ψηφιακά το αντικείμενο, αποτελεί την βάση για την προβολή και διάδοση της πληροφορίας του αντικειμένου και συμβάλλει ουσιαστικά στην προληπτική συντήρηση του αντικειμένου αφού περιορίζει σε μεγάλο βαθμό την επαφή των ενδιαφερομένων με το φυσικό αντικείμενο. Η ψηφιακή τεκμηρίωση των αντικειμένων αποτυπώνει και αναδεικνύει όλες τις τεχνικές αλλά και ιστορικές πληροφορίες που αφορούν στο αντικείμενο και τις καθιστά αναζητήσιμες. Η Ι. Μ. Μ. Βατοπαιδίου διαθέτει ένα πλούσιο οικοδομικό συγκρότημα. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις μαρτυρούν την αδιάκοπη χρήση τους τους δύο τελευταίους αιώνες. Στις εγκαταστάσεις αυτές αποτυπώνεται ταυτόχρονα η παλαιά αίγλη και διακόσμηση των χώρων αλλά και η λειτουργική ανακαίνιση μέρους εξ αυτών για την εναρμόνισή τους στις σύγχρονες ανάγκες της φιλοξενίας, διατηρώντας, ωστόσο, όλα τα ιστορικά αρχιτεκτονικά και δομικά στοιχεία των χώρων. Η ψηφιοποίηση και τρισδιάστατη απεικόνιση των χώρων της Δυτικής πτέρυγας μεταφέρει εικονικά τον ψηφιακό επισκέπτη και τον ξεναγεί στην παλαιά αίγλη, την σύγχρονη λειτουργική χρήση και στην άρρηκτη συνύπαρξη και των δύο. Είναι ιδιαίτερο και μοναδικό το γνώρισμα αυτών των κτιρίων να μεταλλάσσονται, να προσαρμόζονται και να εξυπηρετούν τις διαφορετικές καθημερινές ανάγκες κάθε χρονικής περιόδου. Η λαογραφική συλλογή της Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου αριθμεί 20.000 αντικείμενα περίπου. Μικρό μεν αλλά εξαιρετικά σημαντικό και σπάνιο υλικό αποτελούν τα 70 επιτραπέζια, επίτοιχα και επιδαπέδια ρολόγια. Τα ρολόγια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής αλλά και της εκκλησιαστικής ζωής της Μονής. Η ιστορία τους είναι σπουδαία και αντικατοπρίζει τις διάφορες επαφές της Μονής με τον έξω κόσμο και το πώς αυτά τα αντικείμενα κατέληξαν στην Μονή. Τα αντικείμενα αυτά αποτυπώνουν την καθημερινότητα, λιτή ή πλούσια, και την πολυεπίπεδη λειτουργία της Μονής σε κάθε χρονική περίοδο. Η δισδιάστατη και τρισδιάστατη φωτογράφησή τους αποτυπώνει ψηφιακά το αντικείμενο, αποτελεί την βάση για την προβολή και διάδοση της πληροφορίας του και αναδεικνύει την υψηλή αισθητική και ιστορική του αξία. Η ψηφιακή τεκμηρίωση των λαογραφικών αντικειμένων αποτυπώνει και αναδεικνύει όλες τις τεχνικές αλλά και ιστορικές πληροφορίες που αφορούν στο αντικείμενο και τις καθιστά αναζητήσιμες.
Το κύριο υποέργο 1: Ψηφιακές δράσεις ανάδειξης των κτιριακών εγκαταστάσεων της Δυτικής Πτέρυγας της Ι.Μ.Μ Βατοπεδίου και των ιστορικών κειμηλίων της, περιλαμβάνει την υλοποίηση των κάτωθι ενεργειών: Δημιουργία Ψηφιακού Αποθετηρίου και Εφαρμογές Ανάδειξης Εφαρμογή Ψηφιακής Διαχείρισης Συλλογής του Αρχειακού Υλικού Ψηφιακές συλλογές αρχειακού υλικού Ψηφιακό Χρονολόγιο Δημιουργία έκθεση Αφηγηματικό βίντεο (storytelling) Διαδικτυακή Πύλη Τρισδιάστατη απεικόνιση Κτιρίου Δυτικής Πτέρυγας - Ρολογιών Εικονική Περιηγήση με 360ο Πανοράματα Εξοπλισμός / Υλικοτεχνική Υποδομή Όλα τα παραπάνω υλοποιήθηκαν στηριζόμενα σε τεχνολογίες αιχμής με τα εξής λειτουργικά χαρακτηριστικά: Η μοντελοποίηση και διαχείριση των δεδομένων γίνεται με τη χρήση ανοιχτών προτύπων. Ειδικότερα, τα υποσυστήματα που υποστηρίζουν τις προσφερόμενες υπηρεσίες και λειτουργίες που απαρτίζουν το έργο και ειδικότερα για τη μορφή των πληροφοριών ακολουθούν ανοιχτά πρότυπα. Επιπλέον, η ανάπτυξη των εφαρμογών και υποσυστημάτων καθώς και τα λογισμικά υποδομής που απαιτήθηκαν στα πλαίσια του έργου, γίνονται με τη χρήση λογισμικών ανοιχτού κώδικα. Επίσης, στο πλαίσιο της διαλειτουργικότητας, είναι απαραίτητη η χρήση ανοικτών και τεκμηριωμένων προτύπων. Διασφαλίζεται ότι το περιβάλλον ανάπτυξης του συστήματος στηρίζεται σε διεθνή πρότυπα και πρωτόκολλα, ανοικτά, τεκμηριωμένα και δημοσιευμένα συστήματα διεπαφής με προγράμματα τρίτων, ανοικτά πρωτόκολλα επικοινωνίας και ανοικτό περιβάλλον ως προς τη μεταφορά και ανταλλαγή δεδομένων με άλλα συστήματα. Ειδικότερα κρίθηκε απαραίτητη η δυνατότητα:
- Συνεργασίας με ετερογενή λειτουργικά συστήματα και συστήματα διαχείρισης δεδομένων,
- Επικοινωνίας των διαδικασιών ανταλλαγής δεδομένων με τρίτα συστήματα (εφαρμογές, web services) καθώς και η υποστήριξη τεχνολογιών πρόσβασης στοιχείων (π.χ. XML, SOAP, UDDI, WSDL),
- Αξιοποίησης δεδομένων από διαφορετικούς χώρους αποθήκευσης (database) και η υποστήριξη πολλαπλών πρωτοκόλλων.
Το έργο είναι πλήρως συμβατό με τους ειδικούς στόχους και τους δείκτες του Ε.Π. όπως αναφέρονται στην πρόσκληση 118. Αντικείμενο της πρόσκλησης είναι η ανάπτυξη, οργάνωση, τεκμηρίωση, διαχείριση και προβολή ψηφιακού περιεχομένου που αφορά σε πολιτιστικά αγαθά όπως, ακίνητα και κινητά μνημεία, συλλογές, τεκμήρια, αρχεία και χώρους πολιτισμού, που χρονολογούνται από το έτος 1830 και μετά, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Ν. 3028/2002 (ΦΕΚ Α 153/28-06-2002), καθώς και η ανάπτυξη και διάθεση σχετικών ηλεκτρονικών υπηρεσιών στο κοινό. Το μνημειακό πολιτιστικό απόθεμα της Χώρας παραμένει ψηφιοποιημένο σε περιορισμένο βαθμό. Ταυτόχρονα, η ψηφιοποίηση των μνημειακών συλλογών και μνημείων λαμβάνει κεντρική πολιτιστική σημασία: αφ' ενός η επίσκεψη μουσείων και μνημειακών χώρων έχει επεκταθεί – κι εν μέρει μετατοπιστεί – στον κυβερνοχώρο, αφ' ετέρου η ψηφιοποίηση συλλογών ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας έχει δημιουργήσει νέες δυνατότητες αξιοποίησης και προβολής των σχετικών τεκμηρίων. Η δράση αποσκοπεί στην ένταξη ενός σημαντικού όγκου του πολιτιστικού αποθέματος της Χώρας στη νέα αυτή πραγματικότητα. Η υλοποιημένη πράξη της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου κινείται αμιγώς προς τους στόχους αυτούς.
Αναμενόμενα οφέλη από το έργο είναι ότι πληθυσμός ενός εκατομμυρίου επισκεπτών Ελλήνων και Αλλοδαπών της ψηφιακής πλατφόρμας / αποθετηρίου ανάδειξης των κειμηλίων της Ι.Μ.Μ. ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ μπορούν να έλθουν σε επαφή και να δουν τις ψηφιακές συλλογές και το αρχειακό υλικό, πέραν των φυσικών επισκεπτών αρρένων που κάθε χρόνο σε όλη τη διάρκεια του έτους έτσι και αλλιώς επισκέπτονται την Ι.Μ.Μ. Βατοπαιδίου. Μέσα από τα δημιουργημένα παραδοτέα του έργου, όπως το ψηφιακό αποθετήριο, το ψηφιακό χρονολόγιο, η έκθεση των κειμηλίων, το αφηγηματικό βίντεο, η διαδικτυακή πύλη, η τρισδιάστατη απεικόνιση του Κτιρίου Δυτικής Πτέρυγας και των ρολογιών, η εικονική περιήγηση με 360ο Πανοράματα δίνουν τη δυνατότητα να έλθουν σε επαφή πολύ μεγάλος αριθμός με το μεγαλύτερο αρχειακό αποθετήριο που δημιουργήθηκε.
